تغذیه و رژیم غذایی در ماه رمضان

سیستم غذایی در ماه مبارک رمضان

روش صحیح تغذیه در ماه رمضان یکی از موارد مهمی است که لازم است مورد توجه قرار گیرد تا از عوارض جسمی و یا عصبی جلوگیری شود. در غیر اینصورت ممکن است عوارضی حاصل شود که یا روزه گرفتن را عامل آنها محسوب کنند و یا اثرات آن باعث عدم تداوم روزه گرفتن گردد.

بطور کلی چهار فاکتور در تغذیه در ماه رمضان باید مورد توجه قرار گیرد که عبارتند از: 

در ماه مبارک رمضان زمان غذا خوردن اصلی سه مرحله سحر، افطار و شام می باشد که لازم است کاملاً از هم مجزا باشند. دو زمان سحر و افطار تقریباً مشخص شده است. در سحر لازم است که طوری برنامه ریزی شود که علاوه بر زمان کافی برای ذکر و دعا و عبادت زمان کافی برای غذا خوردن در نظر گرفته شده باشد. یکی از موارد اشتباه غذایی در این مرحله تسریع در غذا خوردن در وقت سحر است که اثرش بعد از چند روز روزه گرفتن در سیستم گوارش خواهد بود مثل سنگینی معده، عدم مراحل هضم طبیعی غذا در طول روز، ترشی معده و در ادامه به ناراحتی های معده و روده دچار خواهند شد.

نکته دیگر در مورد تغذیه در ماه رمضان این است که باید به زمان صرف افطار و شام توجه داشت. نبایستی بدون درنظر داشتن حجم غذای خورده شده در افطار وارد مرحله شام خوردن شد. صرف افطار می بایست در اولین فرصت ممکن صورت گیرد تا تداخلی با زمان شام خوردن پیش نیاید. فاصله زمانی افطار و شام باید آنقدر باشد که در موقع صرف شام غذای هضم نشده در معده نباشد. زمان شام خوردن هم باید طوری برنامه ریزی شود که تا قبل از خواب زمان کافی برای هضم وجود داشته باشد و نباید با شکم پر به رختخواب رفت.

ب- میزان غذا خوردن:

یکی دیگر از نکاتی که در مورد تغذیه در ماه رمضان باید به آن توجه کرد میزان غذا خوردن است. یکی از مشکلات در سیستم غذایی بسیاری از افراد این است که حجم غذا تحت کنترل نیست. حجم غذای افطار باید بسیار کم باشد تا قبل از شام خوردن از معده خارج شده و امکان شام خوردن بدون اثر مضر جانبی وجود داشته باشد. حجم شام باید بنحوی کنترل شود تا هم امکان خوردن میوه بعد از شام باشد، نه تنقلات مرسوم بعد از شام بر محتویات معده فشار آورد، نه مشکلی در روند خواب پیش آید و نه مانعی بر غذا خوردن در وقت سحر حاصل شود.

پ- چگونه غذا خوردن:

یکی از معضلات غذا خوردن خیلی افراد سریع خوردن غذا است که معمولاً یا به دلیل محدودیت زمانی است و یا استرس داشتن در موقع غذا خوردن و یا به رسم عادت. به هر دلیل که باشد تاثیرات مضرش در روی معده بسیار شدید خواهد بود و عواقبی ناگوار به دنبال خواهد داشت. پس در ماه مبارک باید دقت داشت تا تنظیم وقت بصورتی انجام شود تا غذا خوردن در سحر، افطار و شام به تعجیل صورت نگیرد. بنابراین با آرامش غذا خوردن و در شرایط نگرانی، استرس و ناراحتی غذا نخوردن خیلی در تأمین سلامتی دستگاه گوارش مؤثر است.

ت- انتخاب نوع غذا:

یکی دیگر از نکات در مورد تغذیه ماه رمضان این است که باید توجه خاصی به نوع غذای مصرفی خود داشته باشید. غذاهایی که ما میخوریم مهمترین فاکتور تعیین کننده سلامتی و بیماریهای ماست. با کمال تاسف عوامل متعددی چون عدم اطلاع از مواد غذایی، قدرت هوس در انتخاب، انتخاب غذا در تنوعات مکانی-زمانی، تبلیغات تولید کننده ها و انتخاب بر اساس قدرت اقتصادی در انتخاب نادرست غذایی ما دخالت دارند.

در این بخش هدف اشاره به مواد اولیه سالم و یا ناسالم موجود در مواد غذایی نیست بلکه مقصد انتخاب غذاهایی است که برای شام، سحر و افطار مناسب هستند. تغذیه در ماه رمضان باید به گونه ای باشد غذا های انتخاب شده در سحر، افطار و شام می بایست مواد لازمه ۲۴ ساعته بدن یعنی کربوهیدراتها، چربی، پروتئین، فیبر، ویتامینها، آنزیم ها و مواد معدنی لازم را به بدن برسانند. به عبارت دیگر بجای افزایش حجم در یک وعده غذا، تاًمین نیازهای غذایی باید بین غذاهای سحر، افطار و شام تقسیم شوند.

نکات تغذیه ایی ماه رمضان در وقت سحر

موارد زیر در موقع سحری خوردن پیشنهاد میشوند:

خوردن غذا های اصلی با در نظر گرفتن حجم آن، شرایط جسمی، سنی، وضعیت های خاص روزه گیر و یا داشتن بیماری اشکال ندارد.

بایستی از چندین نوع غذای پختنی استفاده کرد.

به جای اینکه معده خود را از چندین نوع غذای پختنی پر کنید، از میوه جات، سبزی جات، صیفی جات، و نوشیدنی های سالم و چای های گیاهی متعدد که به منظور های مختلفی وجود دارند استفاده کنید.

جای نوشابه های مضر، قندی، رنگی و دارای مواد نگهدارنده از چای های گیاهی متعدد برای تصفیه خون، جگر، کلیه ها، و شستن معده و روده از مواد نامناسبی که توسط غذاها و خوردنی ها وارد بدن میشوند و یا برای جلوگیری از افزایش کلسترول، قند، چربی، فشار خون و… استفاده نمایید.

 حتماً از غذاهای قلیا ساز مثل میوه ها، سبزیجات، صیفی جات، و غلات نیز به همراه غذا استفاده کنید. خوردن و نوشیدن مواد غذایی را که تولید اسید می نمایند کنترل نمایید مثل: انواع گوشت، ماهی و غذاهای دریایی، لبنیات، تخم مرغ، حبوبات، خشکبار، شکر ، روغن ها و سرکه.

غذا ها را خوب بجوید زیرا بزاق قلیایی(تیالین) در اثر خوب جویدن غذا، حالت اسیدی آن را تبدیل به قلیایی میکند. از خوردن غذا های رنگیزه دار، طعم دهنده دار، دارای مواد نگهدارنده و نیز از غذا های تصفیه شده مثل: آرد سفید، قند، نوشیدنی های شیرین ورنگی، قهوه، پنیر های فرآوری شده، آب میوه های ساختگی، سوسیس و کالباس که عوارض متعدد غیر قابل جبرانی دارند و بعضی نیز باعث خستگی روزانه می شوند پرهیز کنید.

از خوردن نمک تا حد امکان بپرهیزید.

از خوردن آب قبل از خوردن سحری خودداری کنید و همچنین از خوردن نوشابه های قند دار نیز در وقت سحر جلوگیری کنید.

نکات تغذیه ایی ماه رمضان در وقت افطار

به دلایل مختلف غذا های افطار نباید شامل غذا های اصلی، حجیم و سنگین باشد زیرا:

معده مدتی خالی بوده و نبایستی به یکباره آنرا به فعالیت واداشت.

باید معده آمادگی پذیرش شام را داشته باشد.

هنگام افطار بهتر است مایعات گرم نوشیده شود و از باز کردن روزه با آب سرد و یا نوشابه پرهیز شود. نوشیدن آب، شیر گرم و یا چای کم‌رنگ به همراه خرما، بهترین راه باز کردن روزه در افطار است.

خوردن مقداری کمی آش بدون حبوبات توصیه می شود.

از غذا های بدون چربی در افطار استفاده نمایید.

از خوردن آجیل جات، بستنی، چیبس، گوشت جات، پنیر، ماست وشیر پر چرب در افطار بپرهیزید.

در خوردن شیرینی جات در موقع افطار افراط نکنید از قند های ساده بجای قند های مرکب استفاده کنید تا بتوانید به میزان لازم شام صرف کنید.

در خوردن نوشیدنی اسراف نکنید زیرا مانع شام خوردن خواهد شد.

نکات تغذیه ایی ماه رمضان در وقت شام

همانطور که گفته شد سعی کنید بین افطار و شام فاصله کوتاه باشد.

قبل از شام آب میل نکنید.

حجم شام باید آنقدر کنترل شده باشد که جلو خوردن میوه جات را نگیرد.

اگر بعد از شام قصد خوردن تنقلات را دارید، از قبل میزان شام را کنترل نمایید.

آنچه در مورد خوردن سحری قابل ملاحظه است، در مورد شام هم صادق است.

توصیه های پزشکان

پزشکان توصیه می کنند در صورتی که فردی به هر دلیل تحت مراقبت پزشک قرار دارد، توصیه می‌شود برای روزه گرفتن حتما ابتدا با پزشک خود مشورت کند.

• مصرف سبزی در وعده افطار توصیه می‌شود
• استفاده از مقادیر کافی میوه، سبزی و آب و همچنین فعالیت بدنی، بهترین روش‎ برای پیشگیری از یبوست در ماه رمضان است.
• برای تامین آب از دست رفته بدن توصیه می‌شود در فاصله زمانی افطار تا سحر آب و مایعات کافی مصرف شود
• وعده سحری باید با آرامش مصرف شود به همین دلیل به روزه‌داران توصیه می‌شود با فاصله زمانی مناسب از خواب بیدار شوند تا وعده سحری را با آرامش مصرف کنند.
• خوردن تنقلات فراوان، انواع دسرها و شیرینی‎های دارای شکر زیاد در وعده افطار و سحر به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
• خورش آلو و خورش سبزی غذاهایی ملین هستند در نتیجه برای پیش‌گیری از یبوست در ماه رمضان مصرف این نوع غذا توصیه می‌شود.
• تخم‌مرغ نیمرو دیرهضم است در نتیجه برای پیشگیری از ابتلا به سوزش معده توصیه می‌شود در ماه رمضان تخم مرغ به صورت آب‌پز مصرف شود.
• سالاد بدون پیاز، مکمل خوبی برای وعده‌های غذایی در ماه رمضان است و به همین دلیل مصرف سالاد در وعده‌های افطار و سحر توصیه می‌شود.
• مصرف کله‌ پاچه و سیرابی موجب تشنگی زیاد در طول روز می‎شود در نتیجه مصرف این‌ گونه غذاها در ماه رمضان توصیه نمی‌شود. در صورت اصرار به مصرف، توصیه می‌شود به صورت کم‌ آب، کم ‌نمک و در وعده افطار مصرف شود.
• مصرف نوشابه‎های گازدار در ماه رمضان توصیه نمی‌شود، زیرا موجب تحریک معده به خصوص در افراد مبتلا به التهاب معده (گاستریت) می‌شود.
• پس از وعده افطار و سحر باید حتما دندان‎ها را به دقت و با مسواک شست و شو داد.
• در نهایت، برنامه غذایی ما در ماه مبارک رمضان نباید نسبت به قبل خیلی تغییر کند و در صورت امکان باید ساده باشد. همچنین باید طوری تنظیم شود که بر روی وزن طبیعی تأثیر زیادی نداشته باشد.
• با توجه به ساعات طولانی گرسنگی در روز، باید غذاهایی را مصرف کنیم که به کندی و دیر هضم می شوند مثل غذاهای حاوی فیبر زیاد. غذاهای دیرهضم معمولاً 8 ساعت در دستگاه گوارش می مانند، درحالیکه غذاهای زود هضم فقط 3 تا 4 ساعت در معده باقی می مانند و فرد خیلی زود احساس گرسنگی خواهد کرد.
  غذاهای دیر هضم عبارتند از: حبوبات و غلات مثل جو، گندم، جو دوسر، لوبیا، عدس، آرد سبوس دار،‌ برنج با پوست و غیره (که کربوهیدرات های پیچیده نامیده می شوند). غذاهای زود هضم عبارتند از: غذاهایی که حاوی قند، آرد سفید و غیره هستند (که به این گروه کربوهیدرات های تصفیه شده گفته می شود)
• غذاهای حاوی فیبر غذایی عبارتند از: غذاهای حاوی سبوس، گندم سبوس دار، غلات و حبوبات، انواع سبزی ها مانند لوبیای سبز، نخود،‌ ذرت،‌ اسفناج، برگ چغندر، میوه های با پوست، میوه خشک شده مثل برگه زردآلو، انجیر،‌ آلو خشک، بادام و غیره
• غذاهای مصرفی باید در حالت تعادل با یکدیگر باشند و از همه گروه های غذایی مثل میوه، سبزیجات،‌گوشت و مرغ و ماهی، نان و غلات و گروه شیر و لبنیات باید در برنامه غذایی ما وجود داشته باشد.
• غذاهای سرخ شده باید به مقدار کم مصرف شوند، زیرا باعث عدم هضم، سوزش سردل و اختلال در وزن مناسب می شوند.

بهترین و بدترین مواد غذایی هنگام سحر

در طول ماه مبارک رمضان، اینکه از چه مواد غذایی به هنگام سحر و یا قبل از سپیده دم استفاده می کنیم، فوق العاده مهم می باشد. ما در اینجا مواد غذایی را که باید از خوردن آنها اجتناب کنید و یا اینکه باید آنها را بیشتر مصرف کنید را برایتان آورده ایم.

• خرما میوه ای کوچک است که حاوی قند، فیبر و مواد مغذی بوده و به علت انرژی زیادی که دارد مصرف آن به هنگام سحر بسیار توصیه شده است. حضرت محمد(ص) نیز فرموده اند: خرما بهترین بهترین ماده غذایی به هنگام سحر می باشد.
• در مواد غذایی چون جو، گندم، عدس، غلات و … کربوهیدرات های زیادی وجود دارد که خوردن این نوع غذاها به هنگام سحر باعث می شود که شما احساس سیری بیشتری در طول روز داشته باشید.
• خوردن موز و سایر میوه هایی که غنی از کربوهیدرات ها و فیبر می باشند، بسیار توصیه می شود. موز همچنین منبع خوبی از پتاسیم و سایر مواد مغذی ضروری است.
• نوشیدن مقدار زیادی آب نه تنها در طول افطار بلکه به هنگام سحر باعث می شود که آب زیادی را در بدن ذخیره کنید.
• خوردن غذاهایی با فیبر بالا مانند غلات، حبوبات، انجیر، سبوس، گندم سبوس دار، سیب زمینی، سبزیجات و تقریبا تمام میوه ها (به خصوص زردآلو و آلو) به علت آنکه باعث می شود که هضم غذا به آرامی انجام پذیرد توصیه می شود.
• از خوردن غذاهای سرخ کردنی و غذاهای چرب و سرخ شده به هنگام سحر اجتناب کنید، چرا که خوردن این جور غذاها احساس بی حالی و شل شدن و پف کردن را به بدن می دهد و بهتر است از غذاهای آب پز بیشتر استفاده شود.
• از خوردن نوشیدنی های کافئین دار به هنگام سحر اجتناب کنید چرا که یک ماده غذایی ادرارآور می باشد که باعث از دست دادن سریع آب بدن شده و در نهایت منجر به کم آبی بدن می شود.
• خوردن غذاهای غنی از پروتئین مانند تخم مرغ، ماست یا گوشت نیز بسیار توصیه می شود چرا که باعث استقامت بیشتر بدن خواهد شد.
• از خوردن انواع شیرینی ها مانند کیک، بیسکویت، شکلات و …اجتناب کنید چرا که این موادغذایی باعث می شود که کربوهیدراتهای تولید شده در بدن بسیار سریع سوخت شوند.

 از چه غذاهایی پرهیز کنیم؟

1 – غذاهای سرخ کردنی و چرب

2- غذاهای حاوی قند زیاد

3 – خوردن غذای زیاد بخصوص هنگام سحر

4 – خوردن چای زیاد هنگام سحر. چای باعث افزایش ادرار شده و از این طریق نمک های معدنی که در طول روز بدن به آنها نیاز دارد، دفع می شوند.

5 – سیگار: اگر شما نمی توانید کشیدن سیگار را یک دفعه قطع کنید از هفته های قبل از ماه رمضان مصرف آن را به تدریج کاهش دهید.

1 – مصرف کربوهیدرات های مرکب در سحر که مدت طولانی تری هضم می شوند و باعث می شوند که کمتر گرسنه شوید.

2- حلیم یک منبع عالی پروتئین بوده و از غذاهائی است که دیر هضم می شود.

3 – خرما منبع عالی قند، ‌فیبر، کربوهیدرات، پتاسیم و منیزیم می باشد.

4 – مغز بادام غنی از املاح خصوصا کلسیم و فیبر می باشد.

5 – موز منبع غنی پتاسیم، منیزیم و کربوهیدرات می باشد.

6- مصرف زیاد آب یا آب میوه در فاصله بین افطار و زمان خواب باعث تأمین آب مورد نیاز بدن می شود.

مشکلات سلامتی، علل و درمان آن

یبوست
یبوست می تواند باعث ایجاد بواسیر، شقاق های دردناک مقعد و سوء هاضمه به همراه نفخ شود.

علل: مصرف کربوهیدرات های تصفیه شده، مصرف کم آب و فیبر غذایی.

درمان: مصرف کم کربوهیدرات های تصفیه شده، افزایش مصرف آب، استفاده از سبوس در پخت نان ها، استفاده از آردهای قهوه ای و سبوس دار

 سوء هاضمه و نفخ

علل: پرخوری، مصرف زیاد غذاهای چرب و سرخ شده، غذاهای تند و ادویه دار، غذاهایی که ایجاد نفخ می کنند مثل تخم مرغ،‌ کلم ، لوبیا، عدس و نوشابه های گازدار

درمان: پرخوری نکنید، آب میوه یا آب بنوشید. از غذاهای سرخ کردنی اجتناب کنید.

 ضعف (افت فشار خون)
علائم: افزایش تعریق، ضعف، خستگی، کم شدن انرژی، سرگیجه بخصوص هنگام برخاستن، ظاهر رنگ پریده و احساس افتادن که این علائم بیشتر هنگام بعد از ظهر اتفاق می افتند.

علل: مصرف کم مایعات و کاهش مصرف نمک

درمان:به مکان های گرم نروید. مصرف نمک و مایعات را افزایش دهید.

توجه: افت فشار خون باید با گرفتن فشار خون در هنگام بروز علائم تأیید شود. افراد دارای فشار خون بالا ممکن است در طول ماه رمضان نیاز به تنظیم مجدد داروهای خود توسط پزشک داشته باشند.

 سردرد
علل: عدم مصرف کافئین و تنباکو،‌ انجام کار زیاد در طول روز، کم خوابی، گرسنگی که معمولاً در طول روز بیشتر شده و در انتهای روز بدتر می شود. سردرد وقتی با افت فشار خون همراه شود، می تواند منجر به سردرد شدید و حالت تهوع قبل از افطار شود.

درمان: در طول یک تا دو هفته قبل از ماه رمضان به تدریج مصرف کافئین و تنباکو را قطع کنید. چای سبز و بدون کافئین ممکن است جایگزین خوبی باشد. همچنین برنامه خود را در طول ماه رمضان طوری ترتیب دهید تا خواب کافی داشته باشید.

 کاهش قند خون
علائم: ضعف، سرگیجه، خستگی،‌کاهش تمرکز،‌ تعریق زیاد، لرزش بدن، عدم توانائی برای انجام فعالیت های بدنی، سردرد و تپش قلب.

علل در افراد غیر دیابتی: مصرف زیاد قند مثل کربوهیدرات های تصفیه شده مخصوصاً در هنگام سحر باعث می شود که بدن مقدار زیادی انسولین تولید کرده و باعث افت قند خون شود.

درمان: خوردن غذا هنگام سحر و کاهش مصرف نوشیدنی ها و غذاهای حاوی قند.

توجه: افراد دیابتی ممکن است به تنظیم مجدد داروهای خود در ماه رمضان احتیاج داشته باشند و باید با پزشک خود مشورت کنند.

 انقباضات عضلانی
علل: مصرف کم غذاهای حاوی کلسیم، پتاسیم و منیزیم

درمان: خوردن غذاهای غنی از املاح بالا مثل: سبزیجات، میوه جات، شیر و لبنیات، گوشت و خرما

توجه: افراد دارای فشار خون بالا که تحت درمان هستند و افراد دچار سنگ کلیه، باید با پزشک خود مشورت کنند.

سنگ کلیه ممکن است در افرادی که به مقدار کم آب می نوشند ایجاد شود. بنابراین مصرف زیاد مایعات برای جلوگیری از تشکیل سنگ ضروری می باشد.

درد مفاصل

علل: در طول ماه رمضان که نمازهای بیشتری خوانده می شود، فشار روی مفاصل زانو افزایش می یابد. در افراد مسن و یا افراد دچار التهاب مفاصل این مسئله باعث درد، سفتی، تورم و احساس ناراحتی می شود.

درمان: وزن را کم کنید تا زانوها مجبور نباشند وزن زیادی را تحمل کنند. قبل از ماه رمضان اندام تحتانی را ورزش دهید تا برای فشار اضافی وارده، آماده باشند. آمادگی بدنی باعث می شود تا نماز راحت تر خوانده شود.

زخم معده،‌ سوزش سردل، التهاب معده
افزایش سطح اسید در معده خالی در ماه رمضان باعث تشدید زخم و التهاب معده می شود که به صورت احساس سوزش در ناحیه معده و زیر دنده ها ظاهر شده و می تواند بطرف حلق گسترش یابد. غذاهای تند، قهوه و نوشابه های سیاه این حالت را بدتر می کنند.

درمان های پزشکی برای کنترل سطح اسید معده وجود دارند و افراد مبتلا، قبل از روزه گرفتن باید با پزشک خود مشورت کنند.

توصیه‌های رمضان برای مبتلایان به زخم‌معده

افرادی که به بیماری زخم معده و زخم دستگاه گوارش مبتلا هستند لازم است نکات ساده اما در عین حال مهمی را در طول ماه مبارک رمضان رعایت کنند.

به گفته کارشناسان، روزه گرفتن در مبتلایان به زخم معده و زخم دستگاه گوارش مشکلات ناخواسته‌ای را با توجه به افزایش سطح اسید معده بوجود می‌آورد که می‌تواند وضعیت جسمانی این افراد را وخیم‌تر سازد.

بیماری زخم معده به التهاب جداره داخلی معده گفته می‌شود و زخم دستگاه گوارش ناشی از بروز شکاف سطحی در دستگاه گوارش است که استفاده بیش از حد از داروهای مسکن، استعمال سیگار می‌تواند این دو مشکل را وخیم‌تر کند.

بیماران مبتلا به این دو اختلال گوارشی با رعایت نکات ساده‌ای می‌توانند احتمال تشدید علائم این اختلالات در حین روزه‌داری را تا حد زیادی کاهش دهند. این توصیه‌ها عبارتند از:

• حتما هنگام سحر از خواب برخیزید و به هیچ وجه وعده سحری را حذف نکنید.
• پس از خوردن سحری از خوابیدن بپرهیزید زیرا به رفلاکس اسیدی منجر می‌شود.
• از پرخوری در هنگام افطار و استعمال سیگار پس از آن خودداری کنید.
• در فاصله افطار تا سحر مواد خوراکی را در چندین وعده و با حجم کم مصرف کنید.
• از مصرف غذاهای داغ، تند و اسیدی پرهیز کنید.
• از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار و نوشیدنی‌های قندی خودداری کنید و انواع مواد خوراکی حاوی کربوهیدرات‌ها، پروتئین، چربی، ویتامین و فیبر را در رژیم غذایی‌تان بگنجانید.
• همچنین به روزه‌داران مبتلا به زخم معده توصیه می‌شود که مانند باقی روزه‌داران مصرف مقدار کافی آب را در فاصله افطار تا سحر فراموش نکنند.